مقدمه :
از نظر اسلام ، انسان ، برترين موجود عالم است كه خداوند از روح خود در او دميده و فرشتگان را امر كرد تا بر او سجده كنند و او را به عنوان خليفه‌ي خود در زمين برگزيد اگر چنانچه آدمي حرمت خود را حفظ كند و حركت تكاملي را به درستي طي كند به جايي مي‌رسد كه از ملائك هم بالاتر مي‌رود و به موقعيتي مي‌رسد كه در خيال نمي‌گنجد .
« رسدآدمي به جايي كه به جز خدا نبيند             بنگر كه تا چه حد است مقام آدميت »
انسان با چنين موقعيت و جايگاه ممتازي هم سلامت و تماميت جسماني و اموال و متعلقات او مورد تأكيد است و بايد از هر گونه تعرض مصون بماند و هم حفظ حرمت و شخصيت او از جنبه‌هاي گوناگون در اسلام مورد احترام بوده و بر صيانت آن تاكيد شده است ، و بر خسارت‌هاي وارده بر آن عنايت بيشتري دارد . زيرا پيامبر عظيم الشأن اسلام هدف از بعثت خود را كامل نمودن فضايل اخلاقي عنوان مي‌كند كه يكي از وجوه فضايل اخلاقي رعايت حقوق معنوي افراد است .
پس خسارت منحصر به ضرر مادي نبوده ،‌بلكه خسارت معنوي ناشي از جرم ، به مهمترين بعد از ابعاد وجود شخصيت انسان كه همان بعد معنوي و روحاني باشد ايراد لطمه نموده و آن را متضرّر مي‌نمايد كه غالباً زيان‌هاي مادي قابل جبران و طريق جبران آن نيز مشخص است و در بسياري موارد اعاده وضع به حالت سابق آن به نحو كامل وجود دارد ، اما به دليل دشواري اندازه‌گيري زيان معنوي و تقويم آن به پول و گاهي عدم امكان اين اندازه‌گيري و سنجش آن با پول ، و يا مرسوم نبودن چنين ارزيابي در نظام‌هاي مختلف حقوقي ، در خصوص امكان جبران آن ،‌وحدت نظر وجود ندارد ، اگر چه در اكثر كشورها ، اين نوع خسارت ، نيز مشمول قاعده‌ي جبران خسارت دانسته شده است . و از اين حيث تفاوتي با خسارت‌هاي مالي ندارد . ولي در برخي كشورها به طور صريح غير قابل جبران اعلام گرديده ، يا حداقل در امكان جبران آن ترديد شده است . در نظام حقوقي ما نيز ، نسبت به امكان جبران اين گونه خسارتها و حدود و ثغور آن ابهام جدي وجود دارد و درپاره‌اي از اظهار نظرها كه از سوي مراجع قانوني چون شوراي نگهبان و شوراي عالي قضايي سابق مبني بر عدم امكان جبران اين خسارت به طريق مادي و مغايرت آن با موازين شرعي شده است ، اين ترديد را بوجود آورده كه امكان مطالبه‌ي خسارت معنوي وجود ندارد . هر چند شريعت مقدس اسلام براساس اصول و قواعد كلي از جمله قاعده‌ي « لاضرر و لاضرار في الاسلام » و قاعده نفي عسر و حرج ، ايراد هر گونه ضرر وخسارت را به اشخاص چه ضررهاي مادي و چه ضررهاي معنوي به طور كلي ممنوع نموده است . بر همين اساس چگونه ممكن است به جبران خسارتهاي مادي تاكيد داشته باشد ، اما توجهي به خسارت معنوي و لزوم جبران آن نداشته باشد ؟


فهرست مطالب:
مقدمه 
بخش اول : کلیات 
فصل اول : مفهوم و مبانی تئوریک خسارت معنوی 
مبحث اول : معانی و ملاک‌ها و ریشه‌های تاریخی مفهوم خسارت معنوی 
1-1-1- معنی لغوی خسارت 
1-1-2- معنی اصطلاحی خسارت
1-1-3- انواع تقسیمات خسارت و معیار آن 
الف – خسارت ناشی از نقض قرارداد 
ب- خسارت ناشی از تقصیر غیر قراردادی یا عمل نامشروع 
ج- خسارت ناشی ازارتکاب جرم 
1-1-4- ملاک تشخیص خسارت مادی از معنوی 
1-1-5- تعریف خسارت معنوی 
1-1-6- تقسیمات خسارت معنوی 
1-1-7- پیشینه‌ تاریخی مفهوم خسارت معنوی در اسلام و قوانین کهن 
1-1-8- پیشینه تاریخی خسارت معنوی در حقوق ایران
1-1-9- نگاهی تاریخی به خسارت معنوی در فرانسه
مبحث دوم : ارکان مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی و شرایط مطالبه آن
1-2-1- وجود ضرر
1-2-2- ارتکاب فعل زیانبار نامشروع
1-2-3- رابطه سببیت بین فعل زیانبار نامشروع و خسارت موجود
1-2-4- دفاع مشروع
1-2-5- اجرای حکم قانون یا مقام صلاحیت‌دار
1-2-6- اجبار
1-2-7- اضطرار
1-2-8- اجرای حق
1-2-9- شرایط ضرر قابل جبران در خسارت معنوی 
الف –خسارت باید قطعی و مسلم باشد
ب- خسارت باید مستقیم باشد
ج - خسارت باید جبران نشده باشد
د- خسارت باید قابل پیش‌بینی باشد
مبحث سوم : مبانی مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی
1-3-1- نظریه تقصیر
1-3-2- ایرادها به نظریه‌ی تقصیر
1-3-3- نظریه خطر
1-3-4- ایرادها به نظریه خطر 
1-3-5- نظریه تضمین حق
1-3-6- نظریه مختلط
1-3-7- مبانی مسئولیت مدنی ناشی از ایراد خسارت معنوی درحقوق موضوعه
ایران و فرانسه
1-3-8- فقه و حقوق اسلامی و نظریه تقصیر و نظریه خطر
فصل دوم : مسئولیت ناشی از خسارت معنوی در حقوق اسلام و اندیشه‌های دکترین‌های
حقوقی فرانسه
مبحث اول : خسارت معنوی در حقوق اسلام 
2-1-1- مستندات و مدارک قاعده لاضرر
2-1-2- انطباق عنوان ضرر با خسارت معنوی
2-1-3- انطباق عنوان ضرار با خسارت معنوی
2-1-4- شمول لفظی قاعده لاضرر بر اثبات جواز مطالبه‌ی خسارت معنوی
2-1-5- قاعده نفی عسر و حرج و جبران خسارت معنوی
2-1-6- انطباق عنوان حرج بر خسارت معنوی
2-1-7- قاعده اتلاف و تسبیب
2-1-8- وجوه افتراق و اشتراک ، اتلاف و مباشرت و تسبیب
2-1-9- قاعده غرور
2-1-10- بنای عقلا و جبران خسارت معنوی
مبحث دوم : مفهوم و ماهیت دیه و جبران خسارت معنوی 
2-2-1-معنای دیه در لغت واصطلاح فقه و حقوق
2-2-2- پیشینه‌ی تاریخی دیه
2-2-3- ماهیت دیه و جبران خسارت معنوی
2-2-4- مطالبه‌ی خسارت‌های معنوی زاید بر دیه
مبحث سوم : تعزیر و جبران خسارت معنوی
2-3-1- معنای تعزیر در لغت و اصطلاح فقه
2-3-2- مفهوم و ماهیت تعزیر و جبران خسارت معنوی
2-3-3- تعزیر مالی کیفر خصوصی یا جبران خسارت معنوی
2-3-4- تعزیر مالی دردهای جسمانی ناشی از جنایت بر جسم ، لطمه به عرض و
خسارت ناشی از سب 
مبحث چهارم : قصاص ، حد قذف و امکان جبران مالی خسارت معنوی
2-4-1- معنای قصاص در لغت و اصطلاح فقه
2-4-2- مفهوم و ماهیت قصاص و امکان جبران مالی خسارت معنوی
2-4-3- معنای قذف در لغت و اصطلاح فقه
2-4-4- ماهیت حد قذف و احکام قذف
2-4-5- امکان تبدیل حد قذف به جبران مالی خسارت معنوی
2-4-6- ایلاء و خسارت معنوی
مبحث پنجم : دیدگاه فقهای اسلام در جبران مالی خسارت معنوی
2-5-1- نظریه‌ی عدم جواز جبران مالی خسارت معنوی
2-5-2- نظریه مالی
2-5-3- نظریه امکان جبران خسارت مالی
مبحث ششم : خسارت معنوی دراندیشه‌های حقوق فرانسه 
2-6-1- اصول نظریه‌ی امکان جبران مالی خسارت معنوی
2-6-2- اصول نظریه‌ی امکان جبران خسارت معنوی
بخش دوم : جایگاه خسارت معنوی در قوانین موضوعه ایران و فرانسه و مصادیق و روش‌های جبران آن
فصل سوم : مطالعه‌ی تطبیقی و مصادیق خاص خسارت معنوی
مبحث اول : جایگاه خسارت معنوی در قوانین موضوعه
3-1-1- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون اساسی
3-1-2- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در مسئولیت مدنی
3-1-3- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در حقوق مدنی
3-1-4- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون آیین دادرسی کیفری
3-1-5- خسارت معنوی در آئین دادرسی مدنی
3-1-6- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در حقوق اداری 
3-1-7- مسئولیت ناشی از ایراد خسارت معنوی در قانون مجازات اسلامی
3-1-8- موضع قوانین مطبوعات نسبت به ایراد خسارت معنوی
مبحث دوم : مصادیق خاص خسارت معنوی در مطبوعات
3-2-1- توهین به اشخاص و افترا به وسیله مطبوعات
3-2-2- توهین به مقدسات در مطبوعات
3-2-3- توهین به مقامات رسمی در مطبوعات
3-2-4- خسارت معنوی در رسانه‌ها
3-2-5- سوء استفاده از عنوان صاحب پروانه و نام و علامت روزنامه دیگر
مبحث سوم : مصادیقی از افعال زیانبار خسارت معنوی
3-3-1- تجاوز به حق معنوی پدید آورنده
3-3-2- تجاوز به حق مخترع
3-3-3- سوء‌استفاده از اسم تجارتی
3-3-4- سوء استفاده از طرح و مدل‌های صنعتی
3-3-5- رقابت نامشروع یا رقابت مکارانه
3-3-6- خسارت تأخیر تأدیه
3-3-7- بازداشت قانونی
3-3-8- لطمه به عواطف و احساسات 
3-3-9- غصب نام خانوادگی
3-3- 10- سلب آزادی
3-3-11- به هم زدن وصلت
مبحث چهارم: ایراد خسارت معنوی به جمع نامحصور
3-4-1- ایراد خسارت معنوی به سندیکاها
3-4-2-ایراد خسارت معنوی به انجمن‌ها
مبحث پنجم : کودکان و خسارت معنوی
3-5-1- مسئولیت کودکان در فقه و حقوق اسلامی
3-5-2- جبران ضرر و خسارت به عهده ی کیست
الف ) تقصیر سرپرست
ب) عدم تقصیر سرپرست
فصل چهارم : روش‌های جبران خسارت معنوی و افراد مستحق مطالبه‌ی آن 
مبحث اول : راههای جبران انواع خسارت معنوی
4-1-1- نگاه کلی به روش‌های جبران خسارت معنوی
4-1-2- انواع جبران خسارت معنوی
4-1-3- اعاده وضعیت سابق یا روش عینی
4-1-4- پرداخت غرامت یا جبران خسارت معنوی از راه دادن معادل
4-1-5- جبران خسارت به روش نمادین و اسمی
4-1-6- پرداخت غرامت کیفری و تنبیهی
مبحث دوم :نحوه‌ی ارزیابی و تعیین میزان انواع خسارت معنوی
4-2-1- نحوه‌ی ارزیابی خسارت معنوی و تفاوت تألم پذیری افراد
4-2-2- روش تعیین مبلغ جبران خسارت
4-2-3- ملاک زمان ارزیابی
4-2-4- ملاک ارزیابی خسارت در فرض تعدد اسباب
4-2-5- ارزیابی و تقویم خسارت معنوی ناشی از آسیب‌های جسمی
4-2-6- روش‌های جبران خسارت معنوی در لطمه‌های روحی 
مبحث سوم : مطالبه‌ی خسارت معنوی
4-3-1- افراد مستحق مطالبه‌ی خسارت معنوی
4-3-2- مطالبه خسارت معنوی وارده به متوفی از ناحیه‌ی وراث وبازماندگان زیان دیده
4-3-3- مطالبه‌ی خسارت معنوی وارده قبل ازفوت متوفی
4-3-4- نظریه‌ی عدم امکان انتقال حق مطالبه‌ی خسارت معنوی به ورثه
4-3-5- نظریه‌ی انتقال حق مطالبه‌ی ورثه درصورت مطالبه زیان دیده قبل از فوت
4-3-6- نظریه‌ی امکان انتقال حق مطالبه به ورثه 
4-3-7- دعوای مطالبه‌ی خسارت معنوی ناشی از فوت مجنی علیه ازناحیه وراث
4-3-8- مطالبه‌ی خسارت معنوی ناشی از جرح منجر به فوت مجنی علیه ازناحیه وراث به عنوان قائم مقام او 247
4-3-9- قوانین و رویه‌های قضایی در زمینه‌ی مطالبه جبران خسارت شخصی
مبحث چهارم : اسباب رفع یا کاهش مسئولیت مدنی در خسارت معنوی
4-4-1- اسباب معافیت
4-4-2- قوه قاهره یا حوادث پیش‌بینی نشده
4-4-3- تقصیر زیان دیده
4-4-4- رضایت زیان دیده
نتیجه‌گیری و پیشنهاد
5-1- نتیجه‌گیری
5-2- پیشنهادات
1- فهرست منابع 
الف - کتب فارسی 
ب - پایان نامه‌های فارسی
ج - قوانین
د - نشریات فارسی
2 - کتب عربی
3 - منابع لاتین
الف - کتب فرانسه
چکیده انگلیسی